Geneza Kościoła Polskokatolickiego
 
Kościół Polskokatolicki zwany również ”Kościołem Narodowym” bierze swój początek od Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła założonego 14 marca 1897 roku w Stanach Zjednoczonych przez ks. bp. Franciszka Hodura,  Polaka z Żarek koło Chrzanowa – w proteście przeciwko próbom wynaradawiania polskiej społeczności podejmowanym przez rzymskokatolickich biskupów pochodzenia niemieckiego i irlandzkiego. Polonia była wówczas bezdusznie traktowana i krzywdzona przez hierarchów Rzymskich. 
Organizator Kościoła Ks. Bp Franciszek Hodur chciał wziąć w obronę uciskany lud polski, wpajając im miłość do Ojczyzny i mowy polskiej. Uważał, że ”obecnie przeminęły już czasy: wspaniałych bazylik, złocistych kap, tronów i mitr i pastorałów. Umarłych na duchu nie wskrzeszą srebrzyste kadzielnice ani kwieciste kazania, ani też nie nakarmią zgłodniałych rzesz odgrzane potrawy minionych wieków. Nowożytny Kościół Chrystusowy nie będzie błogosławił ani tolerował kast i uprzywilejowanych stanów – pisał – Biskupi, księża nie będą stanowili
w Chrystusowym Kościele uprzywilejowanej, pasożytniczej klasy, obwarowanej prawem Kościoła i państwa”. Niestety było to nie do przyjęcia przez hierarchię Rzymską i dlatego też powstał Polski Narodowy Kościół Katolicki. 
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1920 Kościół Narodowy rozpoczął swą misję w ojczyźnie, jednak nie został zalegalizowany przez ówczesne władze. Dopiero dekret legalizacyjny z 1946r. pozwolił Kościołowi rozpocząć normalną działalność duszpasterską, tak, że już w roku 1951 mógł stworzyć niezależną od Kościoła macierzystego administrację. Na Synodzie z dnia 11 grudnia 1951 roku dokonana została zmiana nazwy Kościoła na ”Kościół Polskokatolicki”. Zmiana nazwy nie spowodowała zerwania łączności z Polskim Narodowym Kościołem Katolickim w Ameryce.
Obecnie po latach misyjnej pracy Kościół posiada w Polsce 88 parafii, w których pracuje 116 duchownych. Podzielony jest na 3 diecezje: warszawską, wrocławską i krakowsko - częstochowską. Nasza Parafia należy do diecezji krakowsko – częstochowskiej.
 
Najwyższą władzę w Kościele sprawuje Synod złożony z wszystkich księży i świeckich delegatów – po jednym lub dwóch z poszczególnych parafii. Synod zatwierdza biskupów wybranych przez synody diecezjalne, decyduje o wszystkich ważnych sprawach majątkowych, sądowniczych, administracyjnych, ideologicznych itp. W okresie między synodalnym kieruje Kościołem Rada Kościoła, a w jej skład wchodzą biskupi, infułaci, księża i delegaci świeccy.
Kościół Polskokatolicki należy do rodziny Kościołów Starokatolickich. Ta przynależność spowodowała przyjęcie prawd wiary i zasad moralności takich jakimi zostały ustalone przez ekumeniczne sobory niepodzielonego Kościoła pierwszego tysiąclecia. Dlatego też Kościół Polskokatolicki nie uznaje za obowiązujących watykańskich dekretów z 18 lipca 1870 roku o nieomylności i uniwersalnej jurysdykcji papieża, gdyż są one sprzeczne z wiarą starego Kościoła i burzą ustrój starokościelny. Nie przeszkadza to jednak w uznawaniu historycznego prymatu i przyznawaniu biskupowi Rzymu pierwszeństwa honorowego: uważa biskupa Rzymu za pierwszego wśród równych – primus inter pares. Kościół nie przyjął również jako obowiązujących w sumieniu tych nowych dogmatów, które ogłaszali „ex cathedra” biskupi Rzymu lub też, które były ustanawiane na soborach Kościoła Rzymskokatolickiego.
Idea Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego nie była nową, na przełomie XIX i XX wieku, kiedy Kościół ten organizował się. Korzeniami swymi sięga nawet XV i XVI wieku, kiedy to niektórzy teolodzy, myśliciele i mężowie stanu nosili się z zamiarem zorganizowania autokefalicznego, narodowego Kościoła. Za panowania Zygmunta Starego przenikać zaczęły do Polski prądy reformacyjne. Największy rozkwit dążeń do "unarodowienia" Kościoła nastąpił za Zygmunta Augusta w połowie XVI wieku. Rzecznikiem "narodowego Kościoła" w Polsce był Andrzej Frycz Modrzewski.
 
Poglądom Modrzewskiego sprzyjał również arcybiskup gnieźnieński - ks. Jakub Uchański, który domagał się zwołania narodowego soboru, w celu ujednolicenia dążeń różnych grup reformatorskich w Polsce. Inicjatywa
bp Franciszka Hodura - organizatora PNKK - miała więc swych teoretycznych poprzedników w minionych wiekach.Genezą powstania polskiego Kościoła w Scranton był konflikt jaki wybuchł w najstarszej polskiej parafii p.w. Najsłodszego Serca Jezusa i Maryi pomiędzy wiernymi a ks. proboszczem Ryszardem Austem. Wiernym początkowo szło o wgląd w fundusze parafialne. Wybrali więc spośród siebie komisję, która chciała przeprowadzić kontrolę gospodarczej działalności księdza. Gdy to się nie udało, zwrócono się do diecezjalnego biskupa O'Hary aby uporządkował zaniedbaną parafię. Lekceważące potraktowanie przez biskupa prośby delegacji doprowadziło do ostrego konfliktu.
W jedną z niedziel w październiku 1895 roku wierni nie chcieli wpuścić proboszcza do świątyni. Ks. R. Aust wezwał policję, doszło do bijatyki. Kilka osób aresztowano i wtedy to zrodziła się myśl budowy nowego kościoła, przy czym w pierwotnych zamierzeniach miał to być kościół rzymskokatolicki dla Polaków. Biskup ordynariusz wyraził zgodę na budowę. Gdy obok starego kościoła stanął nowy, pomyślano o duszpasterzu. Zgromadzenie parafialne w dniu 14 marca 1897 roku wybrało ks. Franciszka Hodura (ówczesnego wikariusza z innej parafii) na proboszcza. To samo zgromadzenie uchwaliło kilka podstawowych zasad, które najpierw obowiązywały tylko ich parafię, by później wejść w skład Konstytucji PNKK.
W odnośnej uchwale zgromadzenia czytamy m.in.: "Na większą cześć Boga w Trójcy Jedynego, ku uczczeniu Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława, patrona, zbudowaliśmy nowy polski kościół, by w nim gromadził się lud u stóp Przedwiecznego, czerpał światło wiary i miłości, które są fundamentem żywota na tym świecie
i w wieczności; by zaś ten przybytek Boży wzniesiony za grosz ciężko zapracowany nie przeszedł w obce ręce, lecz służył swemu celowi i pozostał jako pamiątka dla dzieci i wnuków obecnego pokolenia i był świadectwem wiary ludu polskiego w Ameryce, postanawiamy wszyscy, którzyśmy się przyczynili do zbudowania tej świątyni, co następuje: Kościół ma być inkorporowany jako Kościół polski pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa
i Męczennika na imię i własność parafii św. Stanisława w Scranton, Pa. Opiekunami majątku mają być wybrani przez parafię członkowie”.Na czele parafii stoi ksiądz, mający w sprawach wiary władzę niczym nie skrępowaną. Majątkiem parafialnym zarządza komitet (w składzie: przewodniczący, sekretarz i skarbnik), wyłaniany przez parafię. Komitet jest odpowiedzialny przed księdzem i parafią". 
Wierni parafii p.w. św. Stanisława nie chcieli zrywać z Rzymem. Z prawd dotychczas przez nich wyznawanych nie odrzucili żadnej. Pragnęli tylko reformy w ustroju społeczno-administracyjnym Kościoła. Nie zgadzali się
z tym, że naród polski nie miał żadnego wpływu na wybór biskupów i księży dla siebie przeznaczonych.
Ks. F. Hodur i delegacja wiernych zawiozła petycję, podpisaną przez 5000 osób do Rzymu (pocz.1889 r.), by wręczyć ją papieżowi Leonowi XIII. Prosili w niej o: Przedstawiciela Polaka w gremium biskupów Stanów Zjednoczonych, który by był zarazem pośrednikiem między ludem polskim, Stolicą Apostolską a biskupami amerykańskimi i orędownikiem spraw tego ludu. Zgodę na unarodowienie własności kościelnych, tj. by majątki kościołów polskich zapisane w sądach na wybranych przez parafię. Przyznanie ludowi tych praw, które ma w Europie tzw. kollator, czyli patron, a mianowicie, by przy obsadzaniu probostwa biskup zwracał się do wiernych o zgodę na obsadę danego księdza. Prowadzenie administracji finansowej kościoła przez ludzi z łona parafian wybranych, a przez księdza uznanych.
Odpowiedź Rzymu była negatywna. Na zwołanym zgromadzeniu parafialnym 18 września 1898 r. scrantonianie postanowili nie wracać pod jurysdykcję biskupa rzymskiego. W odpowiedzi na to, w dniu 2 października 1898 r. biskupi rzymskokatoliccy (bp ordynariusz O'Hara i jego pomocnik bp Hoban) nałożyli na ks. F. Hodura ekskomunikę, która objęła również wszystkich jego "zbuntowanych parafian".
Rozpoczęła się legalizacja prawna autonomii parafii. Odpowiednią w tej sprawie petycję, podpisaną przez kilka tysięcy parafian, zgodnie z obowiązującą procedurą, złożono w Legislaturze stanu Pensylwania w celu zarejestrowania Parafii i wydaniu jej tzw. czarteru, tzn. formy prawnej jako związku wyznaniowego uznawanego przez Urząd Stanowy. Jednocześnie początkowo przyjęto dla niego nazwę "Polskiego Kościoła Reformowanego". Ostatecznie zatwierdzenie tej nazwy nastąpiło w Sądzie Powiatowym Lackawanna County dopiero we wrześniu 1902 r., co zostało parafowane 6 stycznia 1903 roku. W związku z nieziszczeniem się nadziei, które wiązano
z memoriałem przestawionym w Rzymie, ogłoszeniem ekskomuniki, fiaskiem pertraktacji mających na celu pojednanie ks. F. Hodura i skupionych wokół niego wiernych z biskupem rzymskokatolickim (bp O'Hara), scrantonianie zdecydowali się na przekształcenie niezależnego ruchu religijnego w autonomiczny Kościół.
Formalna i skuteczna uchwała w tej sprawie zapadła na I Synodzie w Scranton, 6-8 września 1904 r. Rozproszone dotąd niezależne parafie polskie nawiązały ze sobą więzy. Tak powstał PNKK, Polski Narodowy Katolicki Kościół. W czasie obrad synodalnych: uznano, że więź z Kościołem Rzymskokatolickim została zerwana całkowicie; dokonano wyboru biskupa, którym został ks. F. Hodur, Rady Kościoła; uchwalono Konstytucję Kościoła; przyjęto rezolucję wyrażającą lojalność wobec przybranej ojczyzny - Stanów Zjednoczonych; zadeklarowano dołożenie wszelkich starań, aby życiem i postępowaniem przyczynić się do dobrego imienia Polski na obczyźnie.
 
Kościół Polskokatolicki należy do rodziny Kościołów Starokatolickich Unii Utrechckiej, zorganizowanych
w drugiej połowie XIX wieku. Kościoły te pozostały przy tej wierze, która była głoszona przez 19 wieków i nie przyjęły nowych dogmatów o prymacie i nieomylności papieża. Kościół Polskokatolicki należy do Światowej Rady Kościołów oraz wchodzi również w skład Polskiej Rady Ekumenicznej.
Włączenie PNKK w europejski nurt starokatolicyzmu nastąpiło z chwilą nadania sakry biskupiej ks. F. Hodurowi 29 września 1907 roku w Utrechcie przez starokatolickiego arcybiskupa Gerardusa Gulę. W ten sposób PNKK zachował sukcesję apostolska. Po zjednoczeniu się Diecezji Starokatolickiej w Chicago z ośrodkiem scrantońskim oraz po przejściu pod jurysdykcję biskupa F. Hodura niezależnego ośrodka w Buffalo, Polski Narodowy Katolicki Kościół stał się jedynym reprezentantem polskiego niezależnego ruchu religijnego Celem pierwszym, nadrzędnym, PNKK było dążenie do uchronienia polskiej imigracji w Ameryce od zapowiadającego się jej wynarodowienia oraz uratowania dla przyszłej wolnej Polski. Celem pośrednim było bronienie interesów ekonomicznych i kulturalnych polskiego wychodźstwa oraz podtrzymywanie jego świadomości narodowej.
Pierwsza w języku polskim Msza św. Pasterka w dniu 24 grudnia 1900 roku - stała się niezwykłym przeżyciem dla obecnych w niej Polaków. Za przykładem ks. F. Hodura zaczęto wprowadzać język ojczysty do liturgii niemal we wszystkich innych polskich parafiach "niezależnych", nie związanych jeszcze formalnie z ośrodkiem scrantońskim oraz odwrócono ołtarze przodem do ludu.
Polski Narodowy Katolicki Kościół w latach dwudziestych XX wieku zaczął zakładać parafie również w Polsce. Pierwszą była zorganizowana w 1922 r., parafia krakowska w Podgórzu, pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego. Swobodną działalność rozpoczęła jednak dopiero w 1924 r. Prawie równocześnie, w 1923 r. zorganizowano parafię w Wiśniczu Nowym koło Bochni. W 1930 r. istniały w Polsce już 64 parafie polskokatolickie, w których pracowało 56 księży. Kościół nie został jednak przed wojną zalegalizowany. W czasie okupacji niemieckiej zginęło 28% duchownych. W okresie 1944-1945 Polski Narodowy Kościół Katolicki w Polsce został poważnie rozbity organizacyjnie. Z rozbicia podniósł się w marcu 1945 r., na zjeździe w Warszawie, pod przewodnictwem księdza S. Piekarza.
Po II wojnie władze PRL-u niechętnie patrzyły na starania Rady Kościoła PNKK w sprawie legalizacji. Główną przeszkodą było bez wątpienia to, że na czele Kościoła stał obywatel USA, ksiądz biskup Franciszek Hodur,
w Polsce zaś ks. Biskup Józef Padewski - również obywatel USA. Oficjalna legalizacja PNKK w Polsce nastąpiła jednak 1 lutego 1946 r. (L. V-14486/45) przez Ministerstwo Administracji Publicznej na podstawie art. 116 Konstytucji z 17 marca 1921 r. 
Władze PRL zażądały od Biskupa zrzeczenia się obywatelstwa amerykańskiego i podpisania deklaracji popierającej działania władz PRL. Bp Józef Padewski tego nie uczynił. Na skutek stosowanych w czasie śledztwa presji, znęcania się i maltretowania, zmarł w więzieniu śmiercią męczeńską.

Inne szczególne cechy Kościoła Polskokatolickiego są następujące
Na IV Synodzie Powszechnym w roku 1921 zniesiony został przymusowy celibat duchownych, co uchroniło księży od męki sumienia i dało możliwość zakładania rodziny zgodnie z myślą Bożą wyrażoną u początków stworzenia człowieka.
Obok spowiedzi usznej obowiązującej dzieci i młodzież, wprowadzono dla ogółu wiernych spowiedź powszechną przed ołtarzem. 
Małżeństwo uznane jest przez Kościół za związek nierozerwalny. Jednakże, gdy ze słabości ludzkiej związek małżeński rozpadnie się, wówczas strona niewinna rozbicia może ubiegać się w Sądzie Kościelnym o zezwolenie na zawarcie ponownego ślubu.
Cześć dla Najświętszej Maryi Panny oraz kult Świętych Pańskich, szczególnie świętych pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa, jest w Kościele zachowany, lecz z ustawicznym podkreślaniem umiaru, tak, by nie przysłonić tym aktów uwielbienia należnych Bogu i Jezusowi Chrystusowi.
Kościół Polskokatolicki kierując się duchem Ewangelii, słowami i przykładem samego Jezusa Chrystusa, nie pozwala na jakiekolwiek zbyt swobodne traktowanie zasad moralności przez wiernych. Jednakże nigdy nie podejmował i nie podejmuje próby zastąpienia ludzkiej wolności i sumienia przez przepisy prawa tak, by
w miejsce wolności wprowadzić nową, kościelną niewolę. Kościół uważa, że prawdziwe grzechy rodzą się przede wszystkim z samolubstwa i krańcowego egoizmu ludzkiego.
Na uwagę zasługuje również ekumeniczna postawa Kościoła. Od zarania swojego istnienia zajmował przychylne i braterskie stanowisko wobec wszystkich Kościołów i wyznań chrześcijańskich szanując je za to, że niosą swym wyznawcom światło Ewangelii Chrystusowej, pociechę i ukojenie duchowe. Pozwoliło to Kościołowi włączyć się w działalność Światowej Rady Kościołów, a także Polskiej Rady Ekumenicznej, której jest współzałożycielem. Świadom swego posłannictwa religijnego przejawia dużą aktywność w inicjatywach utrwalania pokoju i sprawiedliwości. 
 

​

​

​

​

​

​